بخش سوم: سرماخوردگی و روش‌های کنترل آن با رژیم‌های غذایی
اشاره
ص: 61
یکی از مؤثرترین راه‌های اجتناب از سرماخوردگی و انفلوانزا، عدم تماس با آبریزش از بینی اطفال و اشخاص مبتلا و دور بودن از عطسه همکاران بیمار و سرفه اشخاص مبتلا در کوچه و خیابان- به‌خصوص اگر حفاظی در مقابل دهان و بینی ندارند- و عدم شرکت در مجامعی است که عده‌ای اشخاص مبتلا به انفلوانزا در آن شرکت دارند. از نظر رژیم غذایی باید سعی شود حتی الامکان از رژیمی که به تقویت سیستم دفاع طبیعی بدن کمک می‌کند استفاده شود. خوشبختانه تعداد زیادی از انواع مواد غذایی وجود دارند که در این دوره به انسان کمک می‌کنند. تحقیقات کارشناسان نشان می‌دهد که برخی از غذاهایی که اغلب ما همه‌روزه می‌خوریم دارای ترکیبات شیمیایی توانایی هستند که می‌توانند بر ضد فعالیت ویروس‌ها مؤثر باشند.
به‌طور کلی نقطه شروع و آغاز بیماری
ص: 62
سرماخوردگی و انفلوانزا از زمانی است که تعداد معدودی ویروس به داخل بدن انسان راه می‌یابند و همین‌که مستقر شدند فعالیت خود را برای تکثیر آغاز می‌کنند. اگر در این مرحله، سیستم دفاع طبیعی بدن با آنها مقابله نکند و از تکثیر آنها جلوگیری ننماید، تعداد آنها با سرعت زیادی افزایش می‌یابد و به احتمال زیاد پس از چند روز ممکن است کانون‌های عفونی ایجاد شود و ناچار شوند با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های قوی که عوارض زیادی دارد عفونت را سرکوب کنند.
نقش میوه‌ها و سبزی‌ها
یکی از راه‌هایی که از هجوم و تکثیر لجام‌گسیخته ویروس‌ها جلوگیری می‌کند خوردن میوه‌ها و سبزی‌هاست. زیرا میوه‌ها و سبزی‌ها و حبوبات دارای انواعی از ترکیبات شیمیایی هستند که به کمک سیستم دفاع طبیعی بدن آمده، با تقویت سیستم، ویروس‌ها را از بین برده، از توسعه حملات بیماری‌زای ویروس‌ها جلوگیری می‌کنند.
تحقیقات علمی نشان می‌دهد که در تعداد زیادی از میوه‌ها و سبزی‌ها ماده مفیدی بنام گلوتاتیون 34] وجود دارد که با تحریک سیستم دفاع طبیعی بدن موجب آزاد شدن تعداد زیادی
ص: 63
سلول‌های ویروس‌خوار به نام ماکروفاژ می‌شوند.[35] سلول‌های ماکروفاژ سلول‌های تخصصی ضد ویروس هستند که ویروس‌ها را در بند کرده، از بین می‌برند.
مواد غذایی نظیر آووکادو، هندوانه، مارچوبه، کدو حلوایی و گریپ‌فروت از منابع غنی ماده مفید گلوتاتیون هستند. و در درجه بعد بامیه، مرکبات، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، گل کلم، کلم بروکلی، کلم تکمه‌ای، طالبی، توت‌فرنگی و هلو نیز منابع خوبی هستند. ترکیب شیمیایی بسیار مفید دیگری که در اغلب میوه‌ها و سبزی‌های تازه خام وجود دارد، ویتامینC است. طی سال‌ها در محافل پزشکی رسمی این بحث مطرح بود که آیا ویتامینC برای پیشگیری سرماخوردگی مؤثر است یا خیر و هنوز هم اتفاق‌نظر در این بحث وجود ندارد. ولی عملا تجربه شده است که وقتی دچار سرماخوردگی شده و ناراحت هستید خوردن ویتامینC برای رفع علامت سرماخوردگی مؤثر است و کمک می‌کند که سرماخوردگی با سرعت بیشتری رفع شود. ویتامینC مقدار هیستامین را کاهش می‌دهد. هیستامین ترکیبی شیمیایی است که در بدن انسان توسط سیستم دفاع طبیعی بدن آزاد می‌شود و مسئول قسمتی از علایم و ناراحتی‌های انفلوانزا از جمله احساس پری و کوفتگی است و در
ص: 64
عین حال به نظر می‌رسد ویتامینC برای استحکام جدار سلول‌های سفید خون که برای مبارزه با عفونت نقش مهمی دارند خیلی مؤثر است.
محققان دانشگاه هلسینکی در فنلاند پس از بررسی گزارش نتایج 21 طرح تحقیقاتی که ظرف چند سال انجام شده، به این نتیجه رسیده‌اند که اگر در آغاز دوره سرماخوردگی روزانه 1000 میلی‌گرم ویتامینC خورده شود علایم و ناراحتی‌های سرماخوردگی و دوره این بیماری 23 درصد کاهش خواهد یافت. برای این کار باید هر روز مقدار زیادی مرکبات و کلم بروکلی و سایر مواد غذایی که منبع سرشار ویتامینC هستند خورد تا این مقدار ویتامینC تأمین شود. دکتر وان سانگ 36]، دانشیار گروه تغذیه انسان در دانشگاه ایالتی میشیگان می‌گوید در آن موارد بهترین روش آن است که از مقدار کافی عصاره میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده شود؛ مثلا عصاره پرتقال و گریپ‌فروت که در هر 200 گرم در حدود 60 میلی‌گرم ویتامینC دارند انتخاب خوبی است.
نقش سیر
در تمام ادوار تاریخ که اطلاعات مکتوبی در دست است از سیر به عنوان ضدعفونی‌کننده برای درمان عفونت‌ها استفاده شده است. در حال حاضر
ص: 65
شواهد علمی بسیاری نشان می‌دهد که خوردن سیر برای حمایت بدن در مقابل سرماخوردگی و انفلوانزا بسیار کمک می‌کند. سیر دارای تعداد زیادی ترکیبات شیمیایی فعال است که از جمله مهمترین آنها دو ترکیب به نام‌های آلی‌سین 37] و آلی‌ئین 38] نشان داده‌اند که مستقیما در کشتن و از بین بردن اجرام عفونی بسیار مؤثرند. به‌علاوه به نظر می‌رسد که سیر با تحریک سیستم دفاع طبیعی بدن موجب می‌شود که هرچه بیشتر سلول‌های کشنده طبیعی 39] آزاد شده و وارد معرکه ضد ویروس شوند و تعداد زیادی جرم‌های عفونی را از بین ببرند.
به نظر دکتر السون‌هاس 40] مدیر مرکز تحقیقات پیشگیری‌های پزشکی در کالیفرنیا و مؤلف کتاب «با تغذیه صحیح سالم بمانید» برای اینکه از خواص ضد عفونی سیر استفاده شود باید به مقدار کافی مصرف شود. برای مثال، برای ضد عفونی مؤثر در سرماخوردگی و انفلوانزا باید روزانه در حدود یک سیر کامل که شامل چند حبه یا دنده سیر است خورده شود ولی مشکل در این است که خوردن این مقدار سیر خام برای اغلب
ص: 66
اشخاص بسیار سخت است. و طبق نظر دکتر زیمنت، استاد پزشکی در دانشگاه کالیفرنیا (لس‌آنجلس) متأسفانه اگر سیر پخته شود و حرارت زیاد ببیند تا نرم شود برخی از مواد شفابخش آن از بین می‌رود ولی در هرحال بازهم برای مقابله با جرم‌های عفونی تا حدودی مؤثر است.
مایعات گرم
تحقیقات نشان می‌دهد که خوردن یک لیوان چای داغ به دنبال یک کاسه سوپ جوجه داغ از مؤثرترین درمان‌های خانگی برای سرماخوردگی و انفلوانزا است. و اگر سوپ داغ با کمی فلفل قرمز تند ساییده و یا سایر ادویه تند خورده شود به از بین بردن گرفتگی و کونژسیون و همچنین تقویت سیستم دفاع طبیعی بدن بسیار کمک می‌کند. دکتر استیون موستا[41]، رئیس انجمن تحقیقات پیشگیری بیماری‌های ذات الریه و انفلوانزا در ایالت دنور امریکا می‌گوید چای دارای ترکیباتی است به نام تئوفیلین 42] که برای باز کردن گرفتگی مؤثر است.
به‌علاوه در چای مقداری ماده مفید کورستین 43] وجود دارد که به مهار کردن تکثیر ویروس‌ها بسیار کمک می‌کند.
ص: 67
نقش نخود سبز
در نخودسبز مواد بسیار مفیدی از جمله ویتامینC و فایبر و کلروفیل یافت می‌شود و این دانه را در ردیف دانه‌های بسیار شفابخش درمانی قرار می‌دهد. در نیم پیمانه نخودسبز پخته در حدود 4 گرم فایبر وجود دارد. نخودسبز برای کاهش علامت‌ها و ناراحتی‌های سرماخوردگی بسیار مؤثر است. برای اینکه مواد مفید نخودسبز در جریان پختن از بین نرود نباید آن را در غرقاب پخت زیرا مواد آن در حرارت زیاد آب شسته و خارج می‌شود.
بهترین راه پختن نخودسبز، روش پختن با بخار است و برای نگهداری نخودسبز مناسبترین روش، منجمد کردن خام آن در فریزر است که تا چند ماه اغلب مواد، بخصوص ویتامین آن سالم می‌ماند.
لیموترش
ویتامینC یکی از مفیدترین موادی است که برای کنترل انواع ناراحتی‌ها به انسان کمک می‌کند. از جمله در فصل‌های سرد سال، ویتامینC بیشتر از هر چیز مورد تقاضاست. خوشبختانه لیموترش منبع غنی ویتامینC و مواد معدنی است که در پیشگیری و کنترل بیماریها سهم بسزایی دارند.
ویتامینC مقدار هیستامین را کاهش می‌دهد و به عبارت دیگر نوعی ضد هیستامین طبیعی و ملایم است. هیستامین از ترکیب‌های شیمیایی طبیعی
ص: 68
بدن است که ممکن است موجب قرمز شدن چشم و آبریزش از بینی و اشک چشم شود. با خوردن عصاره لیموترش تازه می‌توان با این عوارض سرماخوردگی مقابله کرد. در یک لیموترش نسبتا بزرگ در حدود 45 میلی‌گرم ویتامینC وجود دارد که 75 درصد نیاز روزانه بدن را تأمین می‌کند. در فراورده‌های غذایی که برای کنترل سرماخوردگی تهیه می‌شود- نظیر سوپ جوجه- عصاره لیموترش تازه سهم زیادی در افزایش تأثیر درمانی آنها دارد.
سوپ جوجه
اشاره
سوپ جوجه علایم و ناراحتی‌های سرماخوردگی را سریعا کاهش می‌دهد؛ حرارت آن جریان ترشحات مخاط بینی را تسهیل می‌کند و قبل از اینکه جرم‌های میکروبی وقت کافی برای استقرار و تکثیر داشته باشند آنها را خارج می‌سازد. جالب این است که این اثر شفابخش تنها ناشی از حرارت سوپ جوجه نیست زیرا آب داغ به تنهایی چنین اثری ندارد و تنها از حرارت سوپ جوجه چنین اثر شفابخشی دیده می‌شود. ظاهرا اثر شفابخش سوپ جوجه در عطر و بوی خوش و طعم دلپذیر آن نهفته است که این شرایط را آب داغ ندارد و قطعا در سوپ جوجه ماده شفابخشی وجود دارد که منشأ این خاصیت است.
ص: 69
دکتر استفن رنارد[44]، استاد گروه پزشکی داخلی در دانشگاه نبراسکا در تحقیقی که در مورد اثر سوپ جوجه خانگی انجام داده، دریافته است که سوپ جوجه فعالیت نوتروفیل‌ها[45] را کاهش می‌دهد. نوتروفیل‌ها گلبول‌های سفید خون هستند که در مواقع سرماخوردگی به محل التهاب جلب شده، موجب ایجاد و تشدید ترشحات مخاطی و تحریک مجاری هوا می‌شوند.
محققان ضمنا فکر می‌کنند که قسمتی از خواص شفابخش سوپ جوجه ممکن است در نفس ساختمان جوجه نهفته باشد. از جمله طبق نظر دکتر زیمنت 46]، استاد پزشکی در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس، در جوجه نوعی اسید آمینه به نام سیستئین 47] یافت می‌شود که از نظر ترکیب شیمیایی و خاصیت، شبیه داروی استیل سیستئین 48] است و معمولا در پزشکی رسمی از استیل- سیستئین برای درمان بیماران مبتلا به برونشیت و سایر عفونت‌های مجاری تنفسی استفاده می‌شود. دکتر زیمنت می‌گوید اصولا ماده استیل سیستئین بدوا به‌طور طبیعی از پرها و پوست جوجه گرفته شده است. دکتر زیمنت که از محققان معروف سرماخوردگی و انفلوانزاست و سال‌های متمادی
ص: 70
در این رشته از بیماریها تجربیاتی دارد، یک پزشک انگلیسی است که پس از سال‌ها طبابت در انگلستان به امریکا مهاجرت کرده و در دانشگاه کالیفرنیا در سمت استاد و در عین حال رئیس گروه بیماری‌های هاضمه اشتغال دارد. او همچنین کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته است.
دکتر زیمنت می‌گوید در آب و هوای بسیار نامناسب انگلستان که مردم آن در اعتیاد به دخانیات و سرماخوردگی مشهورند بیماری سرماخوردگی و برونشیت آن‌چنان شایع است که خودشان آن را بیماری انگلیسی 49] می‌نامند، علت آن است که مردم معمولا بیشتر از غذاهای ساده و غیرتند استفاده می‌کنند. ولی در کالیفرنیا بیشتر غذاهای مکزیکی و تایلندی و هندی تند و تیز با ادویه تند مصرف می‌شود که برای ریه مفید است.
ازاین‌رو بیماری‌های ریوی در آنجا خیلی کم است.
آمار نشان می‌دهد که مکزیکی‌ها و تایلندی‌ها و هندی‌های ساکن کالیفرنیا به‌رغم اعتیاد شدیدی که به دخانیات دارند، بااین‌حال بسیار کم به برونشیت مبتلا می‌شوند، زیرا صرف‌نظر از هوای ملایم کالیفرنیا، آنها از غذاهای تهیه شده با گیاهان گرم و تند و تیز استفاده می‌کنند.
دکتر زیمنت توصیه می‌کند هر وقت به سرماخوردگی مبتلا می‌شوید بلافاصله در شروع
ص: 71
بیماری و قبل از اینکه ویروس‌ها مستقر شده و تکثیر یابند یک قاشق مرباخوری ترب تند و یا نیم قاشق مرباخوری فلفل قرمز تند ساییده شده را در یک لیوان آب داغ با کمی عسل خام مخلوط کرده، سر بکشید و نتیجه فوری آن را برای رفع ناراحتی سرماخوردگی و حلق و گلو ببینید؛ و یا از یک سوپ جو که مقداری سیر و مقداری فلفل قرمز تند در آن ریخته شده باشد استفاده کنید.
به‌نظر دکتر زیمنت، غرغره آب گرم که حدود 10 قطره سس تند در آن ریخته شده باشد نیز مؤثر است به‌خصوص که به رفع گرفتگی سینوس‌ها هم کمک می‌کند.
دکتر پل بوسلاند[50] استاد گروه باغبانی دانشگاه ایالتی لاس کروسز در نیومکزیکو و بنیان‌گذار مؤسسه تحقیقات آثار درمانی فلفل قرمز تند در آن دانشگاه می‌گوید که برای استفاده از خواص درمانی فلفل قرمز تند نیازی نیست که مقدار زیادی مصرف شود. تنها کافی است حدود نصف قاشق مرباخوری فلفل قرمز تند سایید شده یا 10 قطره سس تند فلفل قرمز را در یک کاسه سوپ جوجه داغ بریزید و میل کنید. این روشی است که در نیومکزیکو در موارد سرماخوردگی عمل می‌شود و همیشه نتیجه خوبی دارد.
گیاهان تند و گرم از قرن‌ها پیش در طب سنتی در
ص: 72
موارد سرماخوردگی و برونشیت تجویز می‌شده و از خردل برای این ناراحتی‌های ریه استفاده می‌شده است. تقریبا تمام پزشکان طب سنتی ایرانی و چینی و یونانی استفاده از سیر را برای رفع ناراحتی‌های سینه تجویز می‌کردند و خردل را برای آسم و سرفه و التهاب سینه به کار می‌بردند زیرا برای اخراج اخلاط چسبنده بسیار مؤثرند. در موارد برونشیت‌های مزمن که اغلب در اثر دخانیات ایجاد می‌شود، اخلاط خیلی سفت و چسبنده می‌شود و به دیواره مجاری تنفسی می‌چسبند و تارهای تنفسی نیز در اثر این بیماری خاصیت مقاومت و نیروی ایجاد ترشحات علیه اخلاط را از دست می‌دهند. درنتیجه سرفه‌های شدید ایجاد و پس از مدتی عفونی می‌شود و مجاری عبور هوا متورم شده، تنفس مشکل می‌شود. پزشکان طب سنتی معتقدند که گیاهان تند خاصیت از جا کندن اخلاط را دارند و به‌علاوه اخلاط را رقیق کرده، آن را خارج می‌سازند. داروهای جدیدی که برای اخراج اخلاط ساخته شده‌اند نیز در مورد خواص آنها غالبا نوشته می‌شود: موکوکینتیک 51]؛ یعنی خلطآور.
دکتر زیمنت نظریه تأثیر گیاهان تند و گرم را چنین تشریح می‌کند: یک گیاه تند همین‌که وارد معده شود گیرنده‌ها را تحریک کرده، یک سیگنال
ص: 73
از طریق عصب واگوس 52] به مغز می‌فرستد که فورا به ریه‌ها منعکس می‌شود و در آنجا غدد برونشیتی را تحریک می‌کند تا ترشحات خود را افزایش دهند. از آنجا که اعصاب در تمام طول مجاری از دهان تا معده نیز تحریک می‌شوند این عکس‌العمل موجب تحریک غددی که مسئول ترشحات و ریزش آب از چشم و بینی هستند نیز می‌شود. این ترشحات باعث رقیق شدن و شل شدن اخلاط و کنده شدن و خروج آنها از بینی و سینوس‌ها می‌شود. در ریه‌ها رقیق شدن اخلاط، بلغم را شل می‌کنند و یا موجب می‌شوند که غدّه‌ها کمتر اخلاط سفت چسبنده تولید کنند و درنتیجه براحتی خارج می‌شوند.
ترکیب شیمیایی در فلفل قرمز که باعث تحریک ترشحات و پاک کردن بینی می‌شود، ماده‌ای است به نام کاپسایی‌سین 53] که تند و تیزی فلفل قرمز تند ناشی از آن است. زیمنت اضافه می‌کند که کاپسایی- سین از مشتقات ترکیبی گروه داروهای شیمیایی به نام گائی‌فنزین 54] است و داروی گائی‌فنزین یک داروی سینه است که ماده فعال 75 درصد داروهای سینه‌ای و همچنین سایر اکسپکتوران‌ها نظیر روبی- توسین 55] و شربت ویکس و آکتی‌فد[56] و نظایر آن را تشکیل می‌دهد. و خردل و ترب تند و کاری و سیر
ص: 74
نیز نظیر همین اثر را دارند و غدد ترشحی برونش‌ها را تحریک می‌کنند.
یکی از مهمترین داروهای سینه‌ای زیمنت، سیر است. او معتقد است که سیر در درمان سرماخوردگی غوغا می‌کند. در سیر ماده‌ای به نام آلی‌ئین وجود دارد که خیلی نزدیک به داروی شیمیایی اس- کربوکسی میتل سیستئین 57] یا موکودین 58] است که از داروهای معروف و مؤثر اروپایی برای تنظیم اخلاط هستند. سیر اگر با ویتامینC خورده شود از آنها نیز بیشتر مؤثر است زیرا ویتامینC کمک می‌کند که ماده آلی‌ئین سیر به یک ترکیبی که از نظر شیمیایی خیلی شبیه موکودین است تبدیل شود.
برای تأثیر بیشتر سیر توصیه می‌شود که دنده‌های خام سیر بدون اینکه خرد شوند مصرف و خورده شود و یا اگر بلع و خوردن سیر خام خرد نشده که سفت است مشکل است، برای چند ثانیه در حرارتی که آن را نرم کند گذارده شود. به این ترتیب مانع از تبدیل ماده آلی‌ئین به آلی‌سین که خواص دیگری دارد می‌شویم. زیرا سیر اگر در خارج از دهان خرد شود آلی‌ئین آن به آلی‌سین تبدیل می‌شود. بدیهی است که آلی‌سین نیز قسمت عمده خواص دارویی را داراست ولی از نظر
ص: 75
خاصیت سینه‌ای ضعیف‌تر از آلی‌ئین است. در خردل ماده‌ای به نام آلیل ایزوتیوسیانات 59] وجود دارد که شبیه آلی‌ئین سیر است. توصیه زیمنت این است که اگر سرماخوردگی یا مشکل سینوس و یا احتقان ریه و یا آسم و برونشیت و عسر النفس دارید و یا اگر فکر می‌کنید در معرض ابتلا به هریک از اینها هستید، از سوپ و غذاهای داغ توأم با گیاهان تند استفاده کنید.
بدیهی است اگر کسی به تمام یا برخی از گیاهان تند حساسیت داشته باشد متأسفانه از آن گیاه حساسیت‌زا نمی‌تواند استفاده کند و مصرف این نوع گیاهان را باید با مشورت کارشناس انجام دهد.
برای تهیه سوپ جوجه طبی، دکتر زیمنت و سایر کارشناسان نسخه‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌شود